ĐBQH: Phần lớn nghiên cứu khoa học tại Việt Nam 'chỉ ở trong ngăn kéo'

Sáng 17/2, Quốc hội thảo luận dự thảo Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Nghiên cứu khoa học chỉ ở trong ngăn kéo

Phát biểu tại hội trường, đại biểu Nguyễn Anh Trí (đoàn Hà Nội) cho biết: “Việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học là rất cần thiết, tạo động lực cho nghiên cứu, từ tìm kiếm ý tưởng, triển khai cho đến nỗ lực để có kết quả cuối cùng. Việc này tạo ra, bổ sung, bồi đắp kinh phí cho hoạt động nghiên cứu và đảm bảo đời sống, vị thế của nhà khoa học”.

Theo đại biểu Trí, trong bất kỳ ngành nghề nào, chỉ những người giỏi nhất lựa chọn đi theo con đường nghiên cứu khoa học. Sau khi tốt nghiệp, họ làm tại các viện nghiên cứu, trường đại học. Trong y khoa, họ về các bệnh viện lớn để nghiên cứu vấn đề về sức khỏe.

"Đó là những người rất ưu tú, nhưng bằng hoạt động nghiên cứu khoa học, họ càng ngày càng khó khăn hơn trong cuộc sống, nhất là về tiền lương, thu nhập. Điều đáng buồn là thu nhập trở thành rào cản rất lớn để họ có thể phát huy được tài năng, năng lực", ông Trí nói.

Dẫn kinh nghiệm trên thế giới, đại biểu Trí cho biết, các nước giải quyết vấn đề này nhờ đẩy mạnh thương mại hóa nghiên cứu khoa học, biến kết quả nghiên cứu thành hàng hóa đặc biệt của trí tuệ. Kết quả càng sớm đưa vào thực tế cuộc sống, của cải vật chất, lợi ích mang lại cho cộng đồng và chính nhà khoa học càng nhiều.

Tuy nhiên tại Việt Nam, ông Trí cho rằng sản phẩm nghiên cứu khoa học được thương mại hóa còn quá ít. "Phần lớn nghiên cứu khoa học chỉ ở trong ngăn kéo cho đến lạc hậu với thời cuộc và mục nát theo thời gian”, đại biểu Nguyễn Anh Trí nói.

Chẳng hạn trong lĩnh vực huyết học, Viện Huyết học truyền máu Trung ương đã nghiên cứu thành công hệ thống phát hiện bất thường của hồng cầu trong quá trình truyền máu. Hệ thống của Viện rẻ hơn so với nhập từ nước ngoài và quan trọng nhất là sản phẩm phù hợp với đặc điểm hồng cầu của người Việt.

"Đưa vào sử dụng rất tốt, nhưng để thương mại hóa cung cấp cho cả nước thay thế cho sản phẩm nước ngoài gặp vô vàn khó khăn về thủ tục. Vì vậy, số lượng được sản xuất chỉ ở mức nhỏ, còn lại không thể thương mại hóa rộng rãi, rất lãng phí", ông Trí nói.

Đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo, thẩm tra rà soát văn bản pháp luật đã có, trong đó có đấu thầu, định giá, chuyển giao để bổ sung chính sách khả thi nhằm thương mại hóa các kết quả, sản phẩm nghiên cứu khoa học.

Đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn Hà Nội) cũng cho rằng, thủ tục hành chính, quy định trong lĩnh vực khoa học công nghệ hiện nay quá rườm rà, chưa thể hiện rõ được sự dám mạo hiểm, dám thất bại theo tinh thần nghiên cứu khoa học.

Ông lấy ví dụ hoạt động thăm dò dầu khí, 10 mũi khoan may ra mới được một mũi có dầu. Nhưng đầu tư cho khoa học còn khó khăn hơn vì thăm dò còn biết chắc bên dưới có dầu, chứ nghiên cứu còn chưa biết có thể khám phá những gì. Đây là nút thắt rất lớn trong nghiên cứu khoa học công nghệ. Vì vậy, ông đề nghị bỏ tất cả quy định liên quan đấu thầu trong nghiên cứu khoa học công nghệ.

Đối với việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu, đại biểu Hoàng Văn Cường nhìn nhận không phải kết quả nào cũng có thể ứng dụng thông qua doanh nghiệp. Nhiều nghiên cứu quan trọng song vẫn ở mức cơ bản, phải qua rất nhiều quy trình mới có thể chuyển thành ứng dụng trong doanh nghiệp.

Vì vậy, ông Cường đề nghị bổ sung chính sách nhà nghiên cứu được thương mại hóa sản phẩm hoặc bán cho người khác, cơ quan, đơn vị khác nghiên cứu tiếp để ứng dụng vào sản xuất, kinh doanh.

Đề xuất áp dụng giao thầu "chìa khóa trao tay"

Cũng cho ý kiến về nội dung này, đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy (đoàn Đà Nẵng) cho rằng, hiện nay, quy định pháp luật Việt Nam chưa có hoặc mới đề cập chung chung, đặc biệt là các trình tự, thủ tục để đầu tư, xây dựng rườm rà, chưa có các quy chuẩn kỹ thuật cụ thể và không đáp ứng với yêu cầu của Nghị quyết 57.

Do đó, đại biểu Kim Thúy đề xuất Quốc hội xem xét bổ sung một hoặc một số điều luật, cụ thể: Về trình tự, thủ tục đặc biệt trong đầu tư kết cấu hạ tầng khoa học, công nghệ bằng nguồn ngân sách Nhà nước và cơ chế đầu tư kết hợp giữa ngân sách Nhà nước với vốn ngoài Nhà nước cùng các nguồn vốn hợp pháp khác (đầu tư bằng tiền, giá trị tài sản, trang thiết bị máy móc; chi phí quản lý vận hành, bảo trì; tài trợ bằng sản phẩm khoa học công nghệ mua từ nước ngoài, mua của doanh nghiệp trong và ngoài nước; hỗ trợ bằng tiền đối với Phòng Lab, Lab-Fab, nhà máy sản xuất quy mô theo yêu cầu của Nhà nước…).

Trong đó có quy định: Giao đất đã giải phóng mặt bằng (đất sạch) bằng hình thức giao đất trực tiếp không qua đấu giá, đấu thầu dự án có sử dụng đất và không thu tiền sử dụng đất trong thời gian 10 năm trở lên, sau đó miễn giảm 50% tiền sử dụng đất cho thời gian tiếp theo (nếu dự án có hiệu quả).

Đồng thời, có các hình thức giao thầu "chìa khóa trao tay", chỉ định thầu hoặc đấu thầu rút gọn… như các quy định trong dự thảo Nghị quyết về đầu tư dự án Điện hạt nhân Ninh Thuận; thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, chấp thuận nhà đầu tư áp dụng như quy định tại khoản 8 Điều 2 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư và Luật Đấu thầu (Điều 36a Luật Đầu tư) vừa có hiệu lực từ ngày 15/1/2025.

Về trình tự, thủ tục quản lý, khai thác, sử dụng kết cấu hạ tầng đã đầu tư, đại biểu đề nghị: Với tài sản do Nhà nước đầu tư toàn bộ được cho tập thể, cá nhân nghiên cứu phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số thuê không qua đấu giá quyền khai thác sử dụng; miễn giảm tiền cho thuê hoặc cho sử dụng chung phục vụ nghiên cứu, đào tạo…

Với tài sản kết hợp giữa nguồn vốn Nhà nước và vốn ngoài ngân sách thì cơ quan Nhà nước thực hiện quyền quản lý, chỉ định cho doanh nghiệp khởi nghiệp, doanh nghiệp, nhà khoa học, nhóm chuyên gia… quyền khai thác sử dụng và chịu chi phí vận hành (Nhà nước có thể hỗ trợ một phần chi phí quản lý, vận hành).

Có cơ chế đột phá về quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm từ nghiên cứu khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trên cơ sở hạ tầng có nguồn vốn Nhà nước hoặc vốn kết hợp nguồn vốn giữa Nhà nước với vốn tư nhân theo hướng: "Người nghiên cứu được hưởng trọn vẹn quyền sở hữu trí tuệ các sản phẩm này hoặc có sự thỏa thuận giữa người làm ra sản phẩm với cơ quan quản lý Nhà nước".

Đồng thời, được áp dụng quy định tại Điều 4 của dự thảo Nghị quyết về cơ chế thương mại hóa các sản phẩm khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo từ hạ tầng do nhà nước đầu tư.