Điều gì xảy ra khiến hàng trăm con cá mập trắng của Nam Phi biến mất?

Không lâu trước đây, tại khu vực vịnh False của thành phố Cape Town, Nam Phi, người ta nhìn thấy trung bình khoảng 200 con cá mập trắng mỗi năm. Chỉ tính riêng số lượng loài này tập trung tại một hòn đảo phía đông Mũi Hảo Vọng đã khiến mọi người gọi Cape Town là "thủ đô cá mập trắng của thế giới".

Nhưng đến năm nay, chỉ có một con cá mập trắng được nhìn thấy. Thậm chí năm ngoái còn không có con cá mập nào được phát hiện.

Điều gì đã xảy ra?

"Chúng tôi phải tiếp tục theo dõi để tìm ra xem điều gì đã thay đổi và tại sao, và khi nào chúng có khả năng quay trở lại. Vào lúc này, chúng tôi vẫn hy vọng rằng những con cá mập sẽ quay lại", bà Sarah Waries đến từ tổ chức Shark Spotters - có nhiệm vụ theo dõi số lượng cá mập trắng trong vịnh False và trên các bãi biển - chia sẻ.

Đối với ông Gregg Oelofse, sự vắng mặt của những con cá mập trắng có thể coi là thay đổi nghiêm trọng nhất về môi trường trong sự nghiệp 20 năm làm chuyên gia bảo tồn sinh học của ông ở khu vực.

"Đó có thể là sự mất mát lớn với Cape Town. Những con cá mập trắng là một phần của môi trường nơi đây, một phần của danh tính và văn hoá của chúng tôi, sẽ là một thảm kịch nếu chúng không bao giờ quay lại", ông Oelofse, trưởng ban quan lý ven biển thành phố Cape Town, nhận định.

Không chỉ đóng vai trò quan trọng với môi trường địa phương, cá mập trắng chính là thứ thu hút nhiều du khách đến với Cape Town. Chúng là một phần trong ngành du lịch trị giá 2 tỷ USD ở thành phố này, với những chuyến tàu đưa du khách ra biển để ngắm cá mập trắng săn mồi, hoặc nếu muốn cảm giác mạnh hơn, bạn sẽ được nhốt vào một lồng thép với bình oxy và kính lặn, chiêm ngưỡng những con quái thú từ khoảng cách gần.

Dịch vụ này nuôi sống hàng trăm lao động ở một thành phố mà tỷ lệ thất nghiệp cao luôn là vấn đề nhức nhối.

Mặc dù vẫn còn các loại cá mập khác để du khách có thể ngắm nhìn, việc không có cá mập trắng là thách thức lớn nhất mà ngành du lịch Cape Town phải đối mặt, trong bối cảnh đây đang được coi là hình mẫu cho việc phát triển ngành du lịch thân thiện với môi trường.

Các chuyên gia bắt đầu chứng kiến sự sụt giảm của cá mập trắng từ 5 năm trước, và họ vẫn còn đang tranh cãi về nguyên nhân dẫn tới tình trạng này. Một số người cho rằng việc cá voi sát thủ - loài vật săn mồi đỉnh cao, ăn thịt cả cá mập trắng và xuất hiện vào năm 2015 - đã khiến cá mập trắng phải di cư tới nơi khác.

Hai con cá voi sát thủ có tên Port và Starboard đã nhiều lần xuất hiện ở vịnh False, chúng được nhìn thấy gần nhất vào tháng trước. Xác của những con cá mập trắng cũng được tìm thấy, với các dấu vết cho thấy chúng bị giết để lấy gan - món khoái khẩu của cá voi sát thủ.

Ông Oelofse cho biết việc những con cá voi sát thủ xuất hiện có thể góp phần, nhưng không phải là nguyên nhân duy nhất khiến cá mập trắng biến mất. Trên thực tế, số lượng cá mập trắng đã giảm dần đều trong nhiều năm qua.

Cá mập trắng có quay lại?

Tiến sĩ Sara Andreotti, nhà sinh vật học hải dương ở Đại học Stellenbosh, người đã nghiên cứu những con cá mập trắng ở Nam Phi trong hơn một thập kỷ, ước tính rằng vào năm 2012 chỉ có khoảng 522 con cá mập trắng sinh sống ở vùng biển nước này.

Nghiên cứu của bà Andreotti cũng cho thấy những con cá mập trắng của Nam Phi không có đủ sự đa dạng về gene để đối phó với những mối đe doạ. Những mối đe dọa bao gồm tình trạng ô nhiễm ở vịnh False - khiến cá mập ăn phải những kim loại nặng có khả năng gây tổn hại cho hệ thống sinh dục của chúng, và tác động của những tàu đánh cá đang nạo vét hải sản trên vịnh nhiều năm qua.

Cá mập trắng là loài vật được bảo vệ ở Nam Phi kể từ năm 1991, nhưng những loài cá khác - vốn là con mồi ưa thích của chúng - thì lại không

"Bạn không thể bảo vệ loài thú ăn thịt nếu như không bảo vệ thức ăn của chúng. Cá mập không phải là cá mòi. Chúng sinh sản rất chậm. Bạn có thể khai thác cá, nhưng phải làm điều đó một cách bền vững. Lợi nhuận sẽ sụt giảm trong ngắn hạn nhưng nó sẽ không làm cho ngành công nghiệp sụp đổ và môi trường bị phá huỷ", bà Andreotti nhận định.

Ông Chris Fallows, một chuyên gia về cá mập kiêm hướng dẫn viên du lịch nổi tiếng gần Cape Town, chắc chắn rằng việc đánh bắt cá quá mức là nguyên nhân dẫn tới việc cá mập trắng biến mất. Chuyên gia này cho biết quần thể của 2 loài cá vốn là thức ăn chủ yếu của cá mập trắng đã suy giảm mạnh.

"Nếu chúng ta ngừng đánh bắt các loại cá tầng đấy, thì có cơ hội rằng cá mập trắng sẽ quay lại, nhưng phải mất thời gian. Hệ sinh thái đại dương đã không bị ảnh hưởng trong hàng triệu năm, và chỉ trong vòng 5 năm chúng ta đã huỷ hoại nó", ông Fallows nói.

Giới chức địa phương có vẻ nhưng không nhiệt tình lắm với việc bảo tồn đàn cá mập của Cape Town, mặc dù bộ môi trường Nam Phi đã chỉ định một hội đồng chuyên gia nhằm đề xuất các hành động cần thiết để quản lý và bảo vệ tất cả các loại cá mập được tìm thấy dọc bờ biển của đất nước.

Bà Warries vẫn khá lạc quan. Cô cho biết số lượng cá mập trắng từng giảm đáng kể vào giai đoạn 2008-2009, trước khi tăng đột biến vào năm 2010. Chúng quay lại dường như chỉ sau một đêm.

"Vẫn còn sớm, chúng tôi hy vọng chúng sẽ quay trở lại nhanh thôi. Chúng ta phải kiên nhẫn", bà Warries chia sẻ.