Bí ẩn loài cây sống cả nghìn năm tuổi

Một nhóm các nhà khoa học đã so sánh những mẫu cây bạch quả (còn gọi là cây ngân hạnh, ngân quả hay rẻ quạt) ở các mức tuổi cây rất già và rất trẻ tại Trung Quốc. Qua đó, họ gần như đã tìm ra lời giải thích cho những thắc mắc về tuổi thọ "khủng" của loài cây này.

Cây bạch quả được ví như "hóa thạch sống" của Trái Đất. Đây là loài cây lâu đời nhất còn tồn tại trên hành tinh và gần như không thay đổi gì trong khoảng 200 triệu năm. Một cây bạch quả có thể sống đến hơn hàng trăm, hàng nghìn năm. Loài cây này thậm chí đã tồn tại qua các thảm họa lớn nhất thế giới từng diễn ra, từ cột mốc tuyệt chủng của loài khủng long đến vụ đánh bom nguyên tử thảm khốc ở thành phố Hiroshima.

Dựa trên số lượng vòng tuổi và các nghiên cứu về gen của cây bạch quả ở Trung Quốc, một số trong đó được xác nhận có độ tuổi lên đến hơn 1.000 năm.

Richard Dixon, nhà sinh vật học tại Đại học Bắc Texas, Mỹ cho biết: "Ở con người, khi quá trình lão hóa bắt đầu, hệ thống miễn dịch của chúng ta sẽ bắt đầu suy yếu". Nhưng ở bạch quả, dù chúng hơn 1.000 năm tuổi thì hệ thống miễn dịch vẫn hoạt động hiệu quả như những cây 20 năm.

Trong nghiên cứu được công bố gần đây của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia, ông cùng các đồng nghiệp ở Trung Quốc, Mỹ so sánh những cây bạch quả già và trẻ, độ tuổi từ 15 đến 1.300 tuổi bằng cách kiểm tra thông tin di truyền của các tượng tầng libe gỗ, họ phát hiện bạch quả phát triển to ra vô hạn và tỷ lệ thuận với độ tuổi.

Các gen trong tượng tầng không chứa những thiết lập liên quan đến quá trình lão hóa hay chết, loài cây này vẫn tiếp tục tái thiết khả năng phòng thủ với các tác nhân xấu ngay cả sau hàng trăm năm tồn tại. Bạch quả cổ thụ cũng tạo ra rất nhiều hạt giống, lá với giá trị tài nguyên tương đương cây non. Mặc dù vẫn chưa đưa vào thử nghiệm, các nhà nghiên cứu tin rằng những cây cổ thụ khác ở các nơi khác cũng có thể có khuôn mẫu lập trình di truyền tương tự.

Dù bạch quả có thể thực sự sống lâu, chúng vẫn "có tuổi". Cây mọc cao lên và lan rộng ra theo độ tuổi: Cao lên tại vùng tái tạo tế bào (mô phân sinh đỉnh) và lan rộng ra ngoài với các tượng tầng libe gỗ. Qua thời gian, dưới tác động thời tiết hoặc những yếu tố khác có thể làm hỏng mô phân sinh đỉnh, từ đó hạn chế chiều cao của cây.

Mỗi năm, lá già rụng bớt, tuy nhiên các tượng tầng chứa trong thân cây vẫn còn nguyên và còn khả năng hoạt động. Các nhà nghiên cứu nhận ra sự phân chia tế bào có xu hướng chậm lại sau 200 tuổi nhưng các tế bào vẫn hoạt động tốt với hệ thống đề kháng các tác nhân ảnh hưởng xấu. Bên cạnh đó, tế bào mang theo nước và chất dinh dưỡng đến khắp bộ phận, giúp cây phát triển khỏe mạnh.

Cũng có khi bạch quả bị suy yếu, chỉ còn những gốc cây rỗng. Nhưng với lớp tượng tầng nguyên vẹn, chúng vẫn có thể tạo ra lá, hoa thậm chí sống với hình hài một gốc cây.

Cuối cùng, cây bạch quả sẽ chết. Nhưng cũng vì vậy xuất hiện một câu hỏi lớn khác: Tại sao cây lại chết?

"Về cơ bản, những cây như bạch quả có thể sống mãi mãi", Peter Brown, một nhà sinh vật học cho biết. Bạch quả là sinh vật mô-đun (sinh vật phát triển theo hướng hợp tử khi phát triển sẽ phân tách thành nhiều đơn vị nhỏ hơn và giống như nó, thay vì phát triển thành một sinh vật hoàn chỉnh và phức tạp hơn), mỗi năm chúng khoác lên mình lớp gỗ mới, rễ mới, lá mới, cơ quan sinh dục mới. Ông cũng cho biết: "Chúng không giống động vật như chúng ta. Khi chúng ta sinh ra, tất cả các bộ phận của chúng ta đều đã có sẵn ở đó".

Những cây con không nhất thiết chết vì tuổi già. Các nhân tố như sâu bệnh, hạn hán giết chết chúng trước tiên. Peter Brown và những nhà khoa học khác dự đoán các nghiên cứu ở những loài cây khác như gỗ đỏ hoặc cây thông Methuselah 4.851 năm tuổi sẽ cho ra kết quả tương tự.

Nhà sinh vật học tiến hóa Peter Crane, cũng là tác giả của cuốn "Ginkgo: Loài cây bị thời gian bỏ quên", khẳng định việc chiêm nghiệm những loài cây sống lâu năm có thể giúp chúng ta có cái nhìn xa xăm hơn về tương lai: "Đây là cách mà nhân loại có thể chứng kiến thế giới đã thay đổi nhanh chóng đến nhường nào, và cũng nhắc nhở chúng ta rằng đừng nên luôn luôn chỉ nghĩ về những điều ngắn hạn", ông cho biết.